Jaka jest współcześnie rola bibliotek jako placówek kulturalnych? Czy sztuczna inteligencja zastąpi także bibliotekarza? Na te pytania starali się odpowiedzieć goście podczas spotkania „Co czyta Poznań?”, prezentując również tegoroczne statystyki Biblioteki Raczyńskich.

24 stycznia w Poznaniu, w Filii Sztuki, odbyło się spotkanie podsumowujące miniony rok pod względem czytelniczym. Wzięli w nim udział: Katarzyna Kamińska, dyrektor Biblioteki Raczyńskich; Małgorzata Grupińska-Bis, dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu oraz Mikołaj Małaczyński, prezes Legimi.

W czasie spotkania pokazano tegoroczne statystyki wypożyczeń, z podziałem na literaturę dla dorosłych, dla dzieci oraz dane z Legimi – aplikacji do ebooków i audiobooków. Już od dwóch lat Biblioteka Raczyńskich współpracuje z tą poznańską firmą, udostępniając ograniczoną liczbę kodów, pozwalających na bezpłatne korzystanie z platformy.

Książki niosące spokój… i kilka kryminałów

W kategorii beletrystyki dla dorosłych przeważa kobieca literatura obyczajowa, reprezentowana przede wszystkim przez Lucindę Riley. Co ciekawe, na pierwszym miejscu pod względem liczby wypożyczeń znalazła się powieść „Słowik” Kristin Hannah, która jest jednocześnie najstarszą książką z całego zestawienia (wydana w 2016 roku). Wśród wyróżnionych propozycji znajduje się tylko jedna książka Remigiusza Mroza. Tymczasem goście spotkania zauważyli, że zaledwie dwa lata temu jego powieści całkowicie zdominowały ranking, zajmując 11 (!) spośród 15 wyróżnionych miejsc. Z kolei na miejscu szóstym znalazła się „Mordercza rozgrywka” autorstwa pana Ryszarda Ćwirleja, wykładowcy na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM.

W obrębie literatury niebeletrystycznej dla dorosłych trzy pierwsze miejsca zajmują lektury szkolne: „Mitologia” Jana Parandowskiego, „Inny świat” Gustawa-Herlinga Grudzińskiego oraz „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall. Goście spotkania podkreślili, że „Mitologia” co roku bezkonkurencyjnie pozostaje w tej kategorii na samym szczycie. Zwrócili jednak uwagę na stosunkowo mały udział książek o II wojnie światowej i biografii. W ich miejsce wzrosła popularność pozycji dotyczących sfery zdrowia psychicznego. Podobna tendencja jest widoczna przy książkach dla dzieci. Obecność takiego tytułu jak „Slow Down. Zwolnij. 50 opowieści o przyrodzie, która wnosi spokój do zabieganego świata” uwypukla, iż rosnące tempo życia i przebodźcowanie odbija się negatywnie na ludziach. Lekarstwem na to może stać się właśnie chwila spokoju z dobrą lekturą.

Legimi – Poznań chce poznać noblistów

Zestawienie najczęstszych wyborów czytelniczych w aplikacji Legimi dla Biblioteki Raczyńskich znacząco różni się od rankingu książek wypożyczanych stacjonarnie. Tutaj widać jeszcze większe zainteresowanie nowościami wydawniczymi, ale przede wszystkim dominującą pozycję literatury young adult i new adult. Reprezentowana jest przez takie tytuły jak „Krew i popiół”, „Ludzie, których spotykamy na wakacjach” czy „Perfect on Paper”. Nie dziwi też wysoka pozycja zekranizowanej w tym roku powieści „Gdzie śpiewają raki”.

Mikołaj Małaczyński zwrócił jednak uwagę na interesujący fakt, iż książki noblistek, Olgi Tokarczuk („Empuzjon” na miejscu trzecim) oraz Annie Ernaux, znajdują się w poznańskim zestawieniu dużo wyżej niż w skali ogólnopolskiej. Pokazuje to, że Poznań chce być na bieżąco z tym, co dzieje się w świecie literatury.

Czytelnicze trendy

Poza przedstawieniem tegorocznych statystyk, rozmowa krążyła wokół prognoz na dalszy rozwój polskiego czytelnictwa i bibliotek. Według badania Instytutu Książki, w 2022 roku tylko 38% badanych deklarowało przeczytanie przynajmniej jednej książki rocznie. Trzeba jednak zaznaczyć, że podobny wynik utrzymuje się już od około dziesięciu lat (najbardziej optymistyczny był w 2020 roku, gdy rozpoczęła się pandemia – 42%). Dla porównania, w sąsiednich Czechach jest to 80%. Jednak ci czytający coraz chętniej korzystają z możliwości oferowanych przez biblioteki, również w zakresie pakietów ebooków i audiobooków.

Obecnie częściej zwraca się uwagę na dostęp do nowości wydawniczych w bibliotekach, czemu sprzyjają współprace z takimi platformami jak Legimi, oferującymi ebooki. W takiej formie pojawia się coraz więcej tytułów – pod koniec zeszłego roku swoje drugie życie dostała kultowa „Jeżycjada”. Małgorzata Musierowicz zdecydowała się udostępnić wszystkie tomy elektronicznie, a także sama nagrać audiobooki. „Książka mówiona” również staje się trendem, także wśród dzieci, którym część rodziców postanawia włączyć audiobooka zamiast dać do zabawy komórkę.

Małgorzata Grupińska-Bis wspomniała o staraniach, by biblioteka stała się miejscem społecznym. Przestrzenią spotkań z ludźmi, a nie tylko z książką. Stąd takie inicjatywy jak ponowne otwarcie Herbaciarni w gmachu głównym Biblioteki Raczyńskich oraz stworzenie Pokoju Pracy Zespołowej.

Niewiele rzeczy ma na człowieka tak wielki wpływ jak pierwsza książka, która od razu trafia do jego serca – Carlos Ruiz Zafón

Kolejny aspekt to kwestia rozmów z bibliotekarzami i ich roli jako przewodników po świecie literatury. Wydawałoby się, że w dobie rozwiniętego BookTube’a, Bookstagrama oraz czytelniczych grup na Facebooku, jest ona znacznie zmarginalizowana. Mikołaj Małaczyński przywołał prowadzone przez Legimi i wspomagane przez sztuczną inteligencję badanie na temat podejmowania decyzji czytelniczych. Okazuje się, że o ile algorytmy całkiem dobrze radzą sobie z dobieraniem użytkownikowi książek podobnych do tych już przeczytanych, są bezradne przy czytelniku-nowicjuszu. Prezes Legimi stwierdza, że pierwszą książkę, która ma zachęcić do sięgania po kolejne, musi polecić człowiek. Tym bardziej, że przy nietrafionym wyborze, taka osoba może już nigdy do czytania nie powrócić.

Być może więc „bibliotekarstwo internetowe”, w formule „czytelnicy czytelnikom” istotnie będzie dominować. Jednak wciąż jest to rekomendacja od człowieka, bo tylko człowiek może w tak autentyczny sposób, z błyszczącymi oczami i sercem przepełnionym emocjami, opowiedzieć o książce, w której odnalazł kawałek siebie.

Pełne statystyki dostępne są na fanpage’u Biblioteki Raczyńskich: https://www.facebook.com/464232750274388/posts/pfbid08iR2thjkv9qc2Kpv462Artru199M2GBjH2u1DtQsMQBFbEGJAXYGnbNMaR6qoEm5l/?app=fbl

Źródło zdjęcia: Unsplash