Romantyzm, który w Polsce rozkwitł w pierwszej połowie XIX wieku, był nie tylko nurtem literackim, lecz także zjawiskiem kulturowym i społecznym o długofalowych konsekwencjach. Jego przedstawiciele nie ograniczali się do sztuki. Tworzyli wizję człowieka, narodu i świata, która wciąż oddziałuje na współczesność. To, co romantycy proponowali w sferze poetyckiej, filozoficznej i politycznej, przeniknęło do wyobraźni zbiorowej i do dziś wpływa na nasze myślenie o wolności, tożsamości i roli jednostki w świecie.
Jednym z filarów romantyzmu była wiara w duchowość i irracjonalne pierwiastki człowieka. W opozycji do racjonalizmu oświeceniowego, romantycy podkreślali znaczenie uczuć, intuicji, mistyki i wyobraźni. Dzisiejsza kultura, choć zdominowana przez technologię i naukę, nadal nosi romantyczne ślady. Ogromna popularność literatury fantasy, filmów o nadprzyrodzonych bohaterach czy fascynacja duchowością pokazują, że romantyczna tęsknota za tym, co niewidzialne, nie wygasła. Drugim istotnym elementem romantycznego dziedzictwa jest koncepcja artysty jako jednostki wyjątkowej, obdarzonej szczególnym wglądem w tajemnice życia. Mickiewicz czy Słowacki tworzyli wizerunek poety-proroka, który wyraża prawdy niedostępne zwykłym ludziom i pełni rolę duchowego przewodnika narodu. Współczesna kultura masowa nadal kreuje figury artystów czy celebrytów jako głosów pokolenia. Muzycy, pisarze czy reżyserzy bywają traktowani nie tylko jako twórcy, lecz również jako rzecznicy wartości i komentatorzy społecznych niepokojów. W tym sensie romantyczne dziedzictwo trwa.
Romantyzm i Polska
Romantyzm ukształtował także polską tożsamość zbiorową. Epoka ta przypadała na czas zaborów, więc twórczość literacka niosła funkcję patriotyczną. Mickiewiczowski „Konrad Wallenrod” czy „Dziady” budowały wyobrażenie o poświęceniu jednostki dla wspólnoty i o misji Polski jako narodu wybranego. Ta symbolika przetrwała w XX wieku. Obecna była w czasie II wojny światowej, w działaniach opozycji antykomunistycznej, a i dziś powraca w dyskursie politycznym. Dzisiejsze debaty o roli Polski w Europie i świecie często posługują się romantycznym językiem mesjanizmu czy heroizmu.
Rromantyzm był epoką buntu. Wystarczy spojrzeć na postawę Konrada z „Dziadów” czy Kordiana Słowackiego. Jednostka nie godzi się na ograniczenia i walczy, nawet wbrew losowi. To dziedzictwo widać we współczesnej kulturze młodzieżowej, w idei nonkonformizmu, w odrzucaniu schematów i poszukiwaniu autentyczności. Romantyczna pochwała wolności osobistej i emocjonalnej rezonuje w ruchach społecznych XXI wieku, w walce o prawa jednostki, w postulatzie życia zgodnego z własną prawdą.
„Oda do młodości” – manifest pokolenia
Aby lepiej zrozumieć, jak romantyzm oddziałuje na współczesność, warto przyjrzeć się jednemu z wczesnych utworów Mickiewicza, „Odzie do młodości” (1820). Dzieło, choć powstało jeszcze w okresie kształtowania się romantyzmu w Polsce, stanowi jego pierwszy programowy manifest.
Wiersz rozpoczyna się wezwaniem do młodości, pojmowanej nie tylko jako biologiczny etap życia, lecz jako duchowa siła zdolna przemieniać świat. Młodość uosabia energię, wiarę i odwagę w przeciwstawianiu się zastanym normom. Mickiewicz odrzuca starą, skostniałą rzeczywistość, w której „szkiełko i oko” racjonalizmu dominowało nad sercem i uczuciem. „Oda” staje się hymnem ku chwale wspólnoty. Poeta podkreśla, że prawdziwa moc człowieka tkwi nie w egoistycznym indywidualizmie, lecz w solidarności i dążeniu do wspólnego dobra.
Język utworu jest niezwykle dynamiczny, pełen imperatywów, apostrof i metafor związanych z ruchem, światłem i lotem. Obrazy „wspólnego lotu orłów” czy „szeregu gwiazd” podkreślają wizję pokolenia, które ma moc przekraczania granic i tworzenia nowego świata. W tym sensie „Oda do młodości” nie jest tylko poetycką deklaracją, to polityczny i społeczny manifest, wzywający do działania i przemiany.
Analizując wiersz, można zauważyć, że jego przesłanie jest nadal żywe. Idea młodości jako siły, odnowy, pojawia się we współczesnych ruchach społecznych, które podkreślają rolę nowych pokoleń w walce o klimat, prawa człowieka czy demokrację. Tak jak Mickiewicz pisał o potrzebie wspólnoty i solidarności, tak dzisiejsze protesty młodych ludzi opierają się na współdziałaniu i poczuciu, że to od nich zależy przyszłość świata.
Dziedzictwo romantyzmu w XXI wieku
„Oda do młodości” ukazuje, że romantyzm nie jest tylko rozdziałem w historii literatury, lecz żywym źródłem idei. Mickiewicz wyraził w niej marzenie o przeobrażeniu rzeczywistości dzięki sile pokolenia, które odrzuca skostniałe struktury i pragnie zmiany. W podobny sposób dzisiejsza młodzież postrzega siebie jako motor przemian, choć w innych realiach i wobec innych wyzwań.
Romantyczny ideał wolności, buntu i solidarności nie zestarzał się. Wciąż inspiruje do kwestionowania porządku świata, do odrzucania cynizmu i pesymizmu, do poszukiwania w sztuce i literaturze nie tylko piękna, lecz także energii do działania. W tym sensie romantyzm, mimo że ukształtowany w XIX wieku, pozostaje jednym z fundamentów współczesnej kultury.
Romantyzm okiem młodych
Nie brakuje osób, które inspirują się romantyzmem pomimo czasu, jaki upłynął już od tej epoki. – Nie wyobrażam sobie nie być romantyczką. Kocham to, jak wielką wagę w moim życiu odgrywają uczucia. O miłości mogłabym czytać, pisać i myśleć całymi dniami. Lubię, gdy wypełnia moje życie. Tak samo jest z wiarą – to dla mnie ogromnie ważny element życia. Bóg jest moim wsparciem. I bardzo lubię czytać utwory Adama Mickiewicza. Szczególnie Dziady część druga mają specjalne miejsce w moim sercu – dzieli się Ania, studentka. Nie wszyscy podzielają jednak ten entuzjazm. – Dla mnie romantyzm to trudna epoka, która postawiła nierealne wymagania. Fajnie jest kochać, zgadzam się. Ale potrzeba do tego trzeźwego umysłu, a nie ulegania namiętnościom. Dlatego nie rozumiem tej całej fascynacji. Wolę stawiać sprawę jasno, a Mickiewicz nie był mistrzem bezpośredniości – mówi Maciek, student.
Romantyzm jest ważną epoką w dziejach Polski. Wywarł wpływ na obecne czasy i zachwyca swoim bogactwem po dziś dzień.
Źródło zdjęcia: Jakub Marciniak
Tekst ZBIOROWY, autorzy:
Wiktoria Wójkiewicz i Jakub Marciniak
